ویتامین D ماده مغذی مهمی است که جذب کلسیم برای ساختن استخوان‌های قوی را راحت‌تر می‌کند. این ویتامین برای تقویت سیستم ایمنی، سیستم عصبی و عضلات بدن هم مهم است. اما آیا می‌دانستید مصرف زیاد ویتامین دی مضر است و ممکن است به بدن آسیب برساند؟ در حالی که کمبود این ماده مغذی در بین افراد بسیار رایج است، گاهی ممکن است مقدار این ویتامین در بدن بیش از حد نیاز باشد. در این مقاله درباره مقدار ویتامین دی لازم برای بدن، عوارض مسمومیت با ویتامین دی و درمان این عارضه صحبت می‌کنیم. با دکتر مهناز شکروی (داروساز) همراه باشید.
ویتامین D چیست و چرا بدن به آن نیاز دارد؟
ویتامین‌ها ترکیباتی آلی هستند که در تنظیم سوخت‌وساز بدن، رشد سلول‌ها، جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها، تقویت سیستم ایمنی بدن و جذب مواد غذایی نقش مهمی ایفا می‌کنند. در صورت داشتن عادات غذایی ناسالم، سطح ویتامین‌ها در بدن کاهش می‌یابد و در طول زمان موجب بروز بیماری‌های مختلف می‌شود.
ویتامین‌ها به دو دسته محلول در آب و محلول در چربی طبقه‌بندی می‌شوند. معمولا علائم کمبود ویتامین‌های محلول در چربی دیرتر از ویتامین‌های محلول در آب در بدن ظاهر می‌شوند. زیرا این ویتامین‌ها از راه ادرار دفع نمی‌شوند و در کبد ذخیره می‌شوند، در‌حالی‌که ویتامین‌های محلول در آب در خون باقی می‌مانند و از راه کلیه و از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند. همچنین مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین D نیز باعث بروز مشکلاتی برای کبد می‌شود.
ویتامین D نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن دارد. رشد و استحکام استخوان‌ها، حفظ سلامت چشم‌ها، کنترل کلسترول در دوران یائسگی و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های سرطان روده، ام اس (MS) و بیماری کرونا از خواص فوق‌العاده این ویتامین است.
خطرات ویتامین دی بالا
همان طور که گفتیم، مقادیر ویتامین دی اگر بیش از تحمل بدن دریافت شود، به‌سختی دفع می‌شود و این افزایش منجربه بروز عوارض و مشکلاتی می‌شود. در ادامه به بررسی مهم‌ترین عوارض افزایش ویتامین D خواهیم پرداخت.
1-افزایش کلسیم خون
ویتامین D به بدن شما کمک می‌کند تا کلسیم غذایی را که می‌خورید جذب کند. در واقع این مورد یکی از مهم‌ترین نقش‌های ویتامین دی است. بااین‌حال، اگر مصرف ویتامین D شما بیش‌ازحد باشد، کلسیم خون شما ممکن است به سطوحی برسد که علائم ناخوشایند و بالقوۀ خطرناک ایجاد کند که به این حالت هایپرکلسمی گفته می‌شود.
هیپرکلسمی می‌تواند زندگی فرد مبتلا را به خطر بیندازد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
2- معده درد، یبوست یا اسهال
درد معده، یبوست و اسهال، از مشکلات شایع گوارشی بوده که غالباً با عدم تحمل مواد غذایی یا سندرم روده‌ی تحریک پذیر مرتبط هستند. با این حال، این علائم می‌توانند نشانه‌ی بالا رفتن سطح کلسیم ناشی از مسمومیت با ویتامین D نیز باشند.
علائم ذکر شده ممکن است در افرادی که دوزهای بالای ویتامین D را برای جبران کمبود این ویتامین دریافت می‌کنند، ایجاد شود. به نظر می‌رسد که پاسخ بدن به این علائم (مانند سایر علائم) حتی هنگامی که سطح ویتامین D خون به میزان یکسان بالا رود، برای افراد مختلف، متفاوت باشد.
3- نارسایی کلیوی
مصرف بیش از حد ویتامین Dمی تواند به آسیب کلیوی منجر شود. اکثر مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته است آسیب متوسط تا شدید کلیه در افرادی را گزارش کرده اند که با سمیت ویتامین Dروبرو شده بودند.
نارسایی کلیوی با هیدراتاسیون خوراکی یا داخل وریدی و دارو درمان می شود.
4- کاهش تراکم استخوان
از آن جایی که ویتامین D نقش مهمی در جذب کلسیم و متابولیسم استخوان دارد، دریافت مقدار کافی از آن جهت حفظ استخوان‌های قوی، برای بدن بسیار مهم است. با این حال، ویتامین D بیش از حد نیز می‌تواند برای سلامتی استخوان‌ها مضر باشد و کاهش تراکم استخوان یکی از عوارض ویتامین دی بیش از حد است.
اگرچه بسیاری از علائم ویتامین D بیش از حد، به سطح بالای کلسیم خون نسبت داده می‌شود، اما برخی از محققان معتقدند دوز بسیار بالای این ویتامین ممکن است منجر به کمبود ویتامین K2 در خون شود.
یکی از مهم‌ترین کارکردهای ویتامین K2، نگه داشتن کلسیم در استخوان‌ها و خارج کردن آن از خون است. اعتقاد بر این است که مقادیر بسیار زیاد ویتامین D ممکن است فعالیت ویتامین K2 را کاهش دهد.
برای محافظت بدن در برابر کاهش تراکم استخوان، از مصرف بیش از حد مکمل‌های ویتامین D خودداری کرده و از مکمل ویتامین K2 استفاده کنید. شما همچنین می‌توانید غذاهای سرشار از ویتامین K2 (مانند لبنیات و گوشت ارگانیک) را مصرف کنید.
5- بیماری قلبی عروقی
بعضی از مشتقات ویتامین دی با فرایند آترواسکلروز در ارتباط هستند و منجربه ایجاد کلسیفیکاسیون عروقی می‌شوند که خصوصاً در عروق تغذیه‌کنندۀ قلب می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. این در حالی است که ترکیبات فعال ویتامین دی ممکن است در برابر این فرایندها نقش محافظت‌کننده داشته باشند. تفاوت‌های نژادی و ژنتیکی در بروز این مشکلات نقش مهمی دارند.
افزایش کلسیم می‌تواند در فرایندهای الکتریکی قلب، که منجربه انقباض قلب می‌شوند، تداخل ایجاد کند و حتی منجر به از کار افتادن قلب شود.
6- آسیب ریه
یکی دیگر از عوارض ویتامین دی بیش از حد، آسیب ریه است. هنگامی که مقادیر زیاد کلسیم و فسفات موجود در خون برای تشکیل کریستال‌ها به هم متصل می‌شوند، در بافت‌های نرم رسوب می‌کنند. این کریستال‌ها به خصوص در اندام‌هایی با بافت نرم که به عنوان فیلتر عمل کرده (مانند ریه‌ها)، رسوب می‌کنند.
اگر میزان زیادی از رسوبات املاح کلسیم یا کلسیفیکاسیون نا به جا در ریه‌ها وجود داشته باشد، ممکن است عملکرد این اندام، مختل شود.
7- کمبود آب بدن
یکی دیگر از عوارض ویتامین دی بیش از حد، کمبود آب بدن است. افزایش سطح ویتامین دی و به دنبال آن، افزایش سطح کلسیم در خون می‌تواند به توانایی کلیه‌ها در تغلیظ ادرار آسیب رساند. این امر می‌تواند به تولید و دفع مقدار زیادی ادرار به شکل غیرمعمول منجر شده که به آن پر ادراری گفته می‌شود.
محققان درباره‌ی علت این اتفاق، کاملاً مطمئن نیستند. یکی از نظریات موجود این است که مقادیر بالای کلسیم باعث کاهش اثرات هورمون‌های آنتی دیورتیک (ضد ادرار) می‌شود. این هورمون‌ها، باعث افزایش حفظ آب توسط کلیه‌ها شده و هورمون‌های کمتر ممکن است منجر به تولید مقادیر بیش‌تری از ادرار رقیق شوند.
هنگامی که بدن، مقدار زیادی ادرار رقیق را دفع کند، آب و الکترولیت فراوانی را از دست خواهد داد. به همین دلیل اگر فرد به مسمومیت ویتامین D مبتلا شود، ممکن است در معرض کم آبی بدن قرار گیرد.
مسمومیت با ویتامین D چیست و چه زمانی باید مصرف مکمل‌های ویتامین D را متوقف کنیم؟
مسمومیت با ویتامین D یک بیماری بسیار نادر بوده که نشان دهنده افزایش سطح ویتامین D بدن است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که فرد بیش از حد در معرض نور خورشید قرار گرفته یا غذاهای سرشار از ویتامین D مصرف کرده است. به گفته متخصصان، مکمل‌ها فقط در مواقع ضروری باید مصرف شوند، برای نمونه به افرادی که در هوای بسیار سرد بدون نور خورشید زندگی می‌کنند توصیه می‌شود که از مکمل‌های ویتامین D استفاده کنند.
حرف آخر
ویتامین دی برای سلامت عمومی بسیار مهم است. حتی اگر رژیم غذایی سالم دارید، برای دریافت میزان مطلوب این ویتامین به مصرف مکمل احتیاج پیدا می کنید.
با این حال، مصرف زیاد یک ماده مفید نیز می تواند زیانبار باشد. از مصرف دوز بالای ویتامین دی بپرهیزید. درمجموع، مصرف 4 هزار IU ویتامین دی در روز یا کمتر، تا زمانی که وضعیت خون تحت کنترل باشد، بی خطر تلقی می شود.
به علاوه، حتما مکمل ویتامین دی را از کارخانه های معتبر خریداری کنید تا خطر اوردوز تصادفی به دلیل استاندارد نبودن برچسب کاهش یابد.
اگر از مکمل ویتامین دی استفاده می کنید و دچار هر یک از علائم فوق شده اید، هرچه زودتر با پزشک متخصص مشورت کنید.
